Thursday, October 10, 2024

हिंदी के समानार्थी शब्द हिंदी पर्यायवाची शब्द



असुर - दैत्य,दानव,दनुज,इन्द्रारी , राक्षस,आशर ,रात्रिचर 

आग - पावक,दहन,अनल,ज्वलन,अग्नि,वैश्वानर,वहनि, धनंजय , रोहिताश्व ,  वायुसखा, कृशानु, धूमकेतु 

अमृत - पियूष,सुधा,अमिय,जिवनोदक,अमित,जीवन

आकाश - ख,नभ,गगन,अम्बर,व्योम , आसमान,अनन्त,द्युलोक,तारापथ,अभ्र

आधीरात  - अर्धरात्र , निशीथ,मध्यरात्र

आत्मा - आतमा,पुरुष,प्राण,जीवन,हंस

आश्चर्य - विस्मय,अचरज,अद्भुत

अहंकार - गर्व,अभिमान,घमण्ड ,अहं,दर्प

अपमान - उपेक्षा,अनादर,परिभव, परिभाव,अवज्ञा , रिढा,अवमानना

अंधकार - अँधेरा ,ध्वान्त,तम,तिमिर

अजगर - शयु , वाहस , सर्पराज , नागराज ।

अतिथि - पाहुन,अभ्यागत , मेहमान , आगन्तुक ।

अनुपम - अपूर्व,अतुल,अद्वितीय, अनोखा, अनन्य ।

अभिव्यक्ति - प्रकाशन,प्रकटन,स्फुटीकरण ,स्पष्टीकरण ।

अरण्य  - बिपिन , कानन , वन , जंगल,अटवी , कांतार 

अश्व - घोड़ा , घोटक,तुरंग , सैंधव,हय , बाजि 

आँख  - नेत्र,नयन,लोचन , विलोचन, चक्षु , दृग ,अक्षि ,अम्बक ।

आम  - आम्र , रसाल , सहकार , अमृतफल , अतिसौरभ ।

आनंद  - मोद , आमोद , प्रमोद , हर्ष , सुख , प्रसन्नता ।

अद्भुत   - अतुल , अनुपम, अनोखा , अपूर्व,  न्यारा , निराला, विलक्षण ।

अन्वेषण - अनुसंधान, खोज , गवेषण , जाँच , छानबीन , शोध ।

अनी  - सेना , फ़ौज , दल , कटक , चमू , कुमक ।

इच्छा - वांछा , आकांक्षा , मनोरथ , अभिलाषा ,  चाह , कामना , ईस्पा , ईहा ।

इन्द्र - पुरन्दर, शक्र, वासव , सुरेश , देवराज,शचीपति, मघवा , महेन्द्र ।

ईश्वर  - ईश ,जगदीश ,परमेश्वर,परमात्मा, प्रभु भगवान,सच्चिदानंद ,

उन्नति -  प्रगति, उत्थान, अभ्युदय , विकास , वृद्धि, उत्कर्ष 

उत्सव - उद्धर्ष ,मह , जश्न ,उद्धव ,

उद्यान - उपवन,वाटिका , बाग ,बगीचा, बगिया,आराम ,

ओस - नीहार , तुषार , हिम ,प्रालेय ,मिहिका , पाला

कपड़ा- वस्त्र ,पट ,वासन ,अम्बर ,चिर ,अंशुक ,

कमल - पद्म ,अरविन्द ,नलिन ,सरसिज ,सरोज ,राजीव ,जलज ,शतदल ,पंकज ,तामरस ,अब्ज

किरण - मयुख ,अंशु ,रश्मि ,मरीचि ,कर ,प्रभा ,अर्चि ,

कुबेर-किन्नरेश ,यशराज ,धनद ,धनाधिप ,राजराज ,धनाधिश ,नरवाहन ,

कामदेव  - अनंग ,रतिपति ,कम,मदन ,मनोज ,मन्मथ ,अतनु ,कंदर्प ,पुष्पधन्वा ,

कार्तिकेय - महासेन ,शरजन्मा ,षडानन ,स्कंद ,गुह ,

कल्याण -शिव ,मंगल ,शुभ ,भद्र ,भविक ,

कृष्ण - माधव ,मुरारी ,वासुदेव ,कन्हैया ,श्याम ,नंदनंदन ,श्यामसुन्दर ,गोपाल ,कंसारि ,मुरलीधर ,

कसम - सौगंध ,प्रण ,प्रतिज्ञा ,शपथ ,शपन

कीर्ति - यश ,ख्याति ,समज्ञा ,

क्रोध - कोप ,अमर्ष ,रोष ,प्रतिघा ,गुस्सा

कपट - ब्याज ,दग्भ ,उपधि ,कैंतव ,छद्म,

किनारा - तट ,तीर ,कूल ,रोध ,प्रतीर

कीचड़ - कर्दम ,निषद्वर,जम्बाल ,पंक ,शाद

काई - जलनीली ,शेवाल ,शैवल ,सिंवार ,  

कठोर  - कर्कश,क्रूर ,परुष ,निष्ठुर ,  

किताब  - पुस्तक,ग्रन्थ ,पोथी ,विद्यागार   

कोयल - कोकिल ,काकली ,पिक ,वनप्रीया

कोमल - मृदु ,नरम ,मुलायम,अरुक्ष ,

कौशल  - पटुता,दक्षता,निपुणता,पाटव,नैपुण्य

कहानी  - किस्सा ,गाथा ,कथा ,वार्ता 

खून - लहू,रक्त,शोणित

गदहा  - खर,धूसर,गर्दभ,गधा,वैशाखनंदन, रासभ  

गरुड़ - तार्क्ष्य,वैनतेय,खगेश्वर, नागान्तक,विष्णुरथ,सुपर्ण,पन्नगाशन 

गणेश - लम्बोदर,विनायक,द्वैमातुर,गणाधिप, एकदन्त,गजानन,विघ्नराज ,गणपति , हेरम्ब

गंगा - विष्णुपदी,जान्हवी,भागीरथी,त्रिपथगा,सुरनदी, देवनदी, ध्रुवनन्दा

गीदड़ - श्रृंगाल, शिवा, नचक, जम्बुक, सियार

घर- गेह, सदन, निकेतन, भवन, निलय, आलय

घास - तृण, नरकट, पशुचारा

चतुर - चालाक, विज्ञ, नागर, सयाना, होशियार, प्रवीण, निपुण, सुजान, कुशल

चन्द्रमा - चाँद, सुधाकर, निशाकर, विधु, हिमांशु, सुधांशु, शशि, राकेश, इन्दु, मयंक, मृगांक

चाँदनी - चन्द्रिका, ज्योत्स्ना, चन्द्रप्रभा, कौमुदी

चिड़िया - खग, विहग, पक्षी, पंछी, चटका, द्विज, शकुनि, शकुन्त, खेचर

चूहा- मूषक, आखू, गणेशवाहन

चोर - स्तेन, तस्कर, दस्यु, खनक, साहसिक, रजनीचर

छिपना - अन्तर्धा, अपवारण, अपिधान, प्रच्छन्न, गुप्त

जन्म - जनु, उत्पन्न, जनन, उत्पत्ति, उद्भव

जल - नीर, तोय, सलिल, अंबु, पानी, जीवन, वारि, पय

झंडा - ध्वज, ध्वजा, परचम, पताका, केतन

झील- कासार, सरसी, सर, सरस्

डाली- टहनी, शाखा, डाल

डर- भय, भीति, त्रास, भी, साध्वस

तालाब- सर, सरोवर, तड़ाग, पुष्कर, पद्माकर, जलाशय

तरंग - लहर, लहरी, ऊर्मि, हिल्लोल

तारा - नक्षत्र, तारक, उडु, ऋक्ष, , सितारा

तलवार - असि, करवाल, कृपाण, खंग, खड्ग

तमाशा - कौतूहल, कौतुक, कुतुक, कुतूहल

थोड़ा - स्तोक, ईषत्, किंचित्, अल्प, न्यून, ऊन

दास - अनुचर, चाकर, नौकर, भृत्य, सेवक, परिचारक

दुःख - पीड़ा, व्यथा, कष्ट, संकट, शोक, क्लेश, वेदना, यंत्रणा

द्रव्य - धन, वित्त, सम्पदा, विभूति, दौलत, वैभव, संपत्ति, अर्थ, विभव, वसु

दुर्गा - चंडिका, वागीश्वरी, घात्री, कुमारी, कल्याणी, अम्बा, अम्बिका, अम्बालिका, भवानी

दिन - दिवस, वासर, तिथि, तारीख, वार, अहन्

दया - अनुकम्पा, करुणा, कृपा, प्रसाद

दावानल - दाव, दव, दावाग्नि, वनहुताशन

दासी - नौकरानी, परिचारिका, सेविका, भृत्या

धूप - द्योत, आतप, घाम, त्विष, भा

धनुष - कमान, कामुर्क, कोदंड, चाप, धनु

नदी - सरिता, तटिनी, आपगा, निम्नगा, तरंगिणी, निर्झरिणी, कूलंकषा

नौका - नाव, तरिणी, जलयान, तरी, बेड़ा, जलपतंग, डोंगी

रक - निरय, यमलोक, यमपुरी, जहन्नुम, दोज़ख, नर्क

नींद - निद्रा, शयन, स्वाप, स्वप्न, संवेश

पंडित - सुधी, विद्वान्, कोविद, धीर, बुध

पति - आर्य, ईश, स्वामी, साईं, खाविन्द, प्राणेश, पिया, सैंया, भरतार

पुत्र - आत्मज, कुमार,, बेटा, तनय, सुत, नंदन, पूत, लड़का

पुत्री -  आत्मजा, कुमारी, कन्या, तनया, बेटी, तनुजा, दुहिता, लाडली

प्रेम- अनुराग, नेह, इश्क, प्रणय, प्रीति, प्यार, मोह, राग, सख्य, मोहब्बत

पाप - पंक, पाप्मा, किल्विष, कल्मष, कलुष, वृजिन, अघ

पुण्य - श्रेय, सुकृत, वृष, धर्म

प्राणी - चेतन, जन्मी, जन्तु, शरीरी, जीव, जीवधारी

पार्वती - उमा, कात्यायनी, गौरी, काली, शिवा, भवानी, रूद्राणी, शर्वाणी

पत्नी- भार्या, दारा, कलत्र, वधू, जाया, प्रिया, वल्लभा, आर्धांगिनी, प्रियतमा, स्त्री

पत्थर - अश्म, पाषाण, प्रस्तर, उपल, शिला

पहाड़- महीधर, पर्वत, गिरि, अचल, भूधर, शैल

पिता- तात, जनक, बाप, जन्मदाता, बापू, बाबूजी

पृथ्वी- भू. भूमि, धरा, वसुधा, वसुंधरा, धरती, मही

पेड़-पादप, गाछ, तरु, तरुवर, वृक्ष, दरख्त

पुष्प - फूल, कुसुम, सुमन, प्रसून, पुहुप

प्रकाश- प्रभा, द्युति, ज्योति, आभा, रुचि, भा

बाण- तीर, शर, विशिख, आशुग, शिलीमुख, इषु

बिजली- चंचला, चपला, दामिनी, विद्युत्, सौदामनी, क्षणप्रभा

ब्रह्मा- आत्मभू, स्वयंभू, चतुरानन, सृष्टिकर्ता, पितामह, लोकेश, विधि, विधाता, हिरण्यगर्भ

विष्णु- नारायण, जनार्दन, चक्रपाणि, विश्वंभर, दामोदर, माधव, केशव, गोविन्द, पीताम्बर

विष-गरल, काकोल, क्ष्वेड, हलाहल, दरिद, जहर

बिल-कुहर, शुषिर, विवर, छिद्र, वपा

वेश्या - गणिका, कुलटा, अगम्या, रंडी

बुद्धि - मनीषा, धी, प्रज्ञा, मति, प्रेक्षा, चेतना

बादल - अभ्र, मेघ, वारिवाह, बलाहक, धाराधर, जलधर, वारिद, घन, जीमूत, जलद

वायु - हवा, समीर, समीरन, पवन, मारुत, वात

वज्र - कुलिश, भिदुर, पवि, शतकोटि, अशनि

बलदेव - बलभद्र, बलराम, हलधर, रेवतीरमण, कामपाल, हलायुध, नीलाम्बर, दाऊ

भाग्य- दैव, दिष्ट, नियति, विधि, नसीब, मुकद्दर, किस्मत

भौरा- अलि, चंचरीक, भ्रमर, द्विरेफ, मधुप, भृंग, मधुकर

मछली- मत्स्य, झख, मीन, सफरी, जलजीवन

महादेव- शम्भु, पशुपति, भूतेश, शिव, शंकर, चन्द्रशेखर, भव, गिरीश, हर, भोला, पार्वति

मुनि- यती, अबधूत, संन्यासी, तापस, ऋषि, वैरागी, सन्त, महात्मा, साधु

मोक्ष- मुक्ति, कैवल्य, निर्वाण, अपवर्ग, परमधाम

माता- जननी, माँ, मातू, अम्मा, मम्मी, अम्बा

मित्र- दोस्त, सखा, सुहृद, सहचर, मीत, साथी

मनुष्य- आदमी, मानव, मनुज, मानुष, इन्सान मुख, आस्य, वक्त्र, वदन, आनन

मुँह- मुख,आस्य,वक्त्र,वदन,आनन्,तुंण्ड

मूर्ख- अज्ञानी, मूढ़, अज्ञ, अबोध, जड़, बेवकूफ

मृत्यु- अवपात, निर्वाण, निधन, मरण

मेढ़क- भेक, मण्डूक, वर्षाभू, शालूर, दादुर

मल्लाह - कैवर्त, दाश, धीवर, केवट

मन- चित्त, चेत, हृदय, स्वान्त, मानस

मोर- मयूर, मेहप्रिय, मेहानृत्तक, महनर्तक, पक्षिराज

यमराज- प्रेतराट्, धर्मराज, पितृपति, कृतान्त, शमन, यम, काल, दण्डधर

यमुना- कालिन्दी, सूर्यतनया, जमुना, शमनस्वसा

राजा- भूप, नृप, महीप, महीपति, नरेश, भूपति, राव, सम्राट्

रात- निशा, रजनी, रैन, शर्वरी, रात्रि, यामिनी, विभावरी, तमी

राख - भूति, भस्म, क्षार, मसित

लक्ष्मी - चंचला, पद्मा, कमला, श्री. हरिप्रिया, रमा, भार्गवी

लगातार - सतत, अनवरत, अश्रान्त, अविराम, अविरत, नित्य

लाल - अरुण, लोहित, रोहित, रक्तवर्ण

लज्जा - लाज, शर्म, हया, व्रीडा, त्रण, मन्दाक्ष

लढाई-युद्ध, समर, रण, संग्राम, आहव

सोना- कंचन, स्वर्ण, सुवर्ण, कनक, हाटक, हिरण्य

शब्द - निनाद, नाद, ध्वनि, आवाज़, निर्घोष

सुन्दर - रुचिर, चारु, लोल, ललित, मनोहर, सुहावन

सब - सभी, सर्व, निखिल, सकल, अखिल

साँप - भुजंग, सर्प, अहि, विषधर, ब्याल, चक्षुश्रवा, काकोदर, फणी

सरस्वती- भाषा, भारती, गिरा, वाक्, वाणी, शारदा, वीणापाणि, गी, ब्राह्मी

समाचार- वार्ता, संदेश, खबर, वृत्तान्त

स्तुति- प्रार्थना, विनती, आराधना, विनय, वंदना

सत्य- तथ्य, अनृत, नृत, ऋत, यथार्थ, ध्रुव, सच

स्वीकार- आगू, प्रतिज्ञान, अंगीकार, आत्मसात

समाधान- अवधान, प्रणिधान, उपाय, निदान

सूर्य- दिनकर, दिवाकर, भानु, भास्कर, प्रभाकर, विभाकर, रवि, मार्तण्ड, सविता, अंशुमाली

शीघ्र- त्वरित, तुरत, क्षिप्र, द्रुत, सत्वर, आशु, जल्दी

स्वर्ग - सुरलोक, नाक, द्युलोक, देवलोक, जन्नत

स्त्री - नारी, महिला, वनिता, ललना, कान्ता, अंगना, रमणी, कलत्र

सागर - समुद्र, समंदर, जलधि, रत्नाकर, उदधि, वारिधि, सिंधु, पारावार,

सिंह - हरि, केसरी, पशुराज, गजेन्द्र, मृगेन्द्र, शार्दूल, व्याध्र, महावीर, शेर

हवा - वात, पवन, समीर, वायु, समीरण, अनिल

हाथी - गज, मतंग, नाग, दन्ती, कुंजर, हस्ती

हनुमान - पवनकुमार, पवनसुत, बजरंगी, मारुति

उपचार - इलाज, चिकित्सा

ओष्ठ - अधर, होठ, रद-पट

कंदरा - गुफा, गुहा, खोह, गहूवर

कोष - खजाना, भंडार, निधि

कौआ – काग, काक, वायस

जीभ - जिह्वा, रसना, जवान

पथिक –राहगीर , मुसाफिर, राही, बटोही, बटाऊ

मुकुट – ताज किरीट, सिरताज

वीर – योद्धा ,शुर, सूरमा, पराक्रमी

हिरन – मृग ,सारंग, कुरंग, सुरभी

 


No comments:

Post a Comment

हिंदी के समानार्थी शब्द हिंदी पर्यायवाची शब्द

असुर - दैत्य , दानव , दनुज , इन्द्रारी , राक्षस , आशर , रात्रिचर  आग - पावक , दहन , अनल , ज्वलन , अग्नि , वैश्वानर , वहनि , धनंजय , रोहिताश...